Rozpowszechnienie narciarstwa w Polsce było naturalną konsekwencją rozwoju turystyki górskiej, obejmującej szczególnie okolice Tatr i Karpat Wschodnich. Na początku narty stanowiły jedynie środek lokomocji, lecz z czasem odkryto, że jazda na dwóch deskach to świetny sposób na aktywne spędzanie czasu w zimowych kurortach. Jak to się stało, że narty dotarły do Polski i dziś ośrodki narciarskie są oblegane równie mocno jak bałtyckie plaże podczas wakacji?
Narty w polskiej literaturze: XVI/XVII wiek
Aleksander Gwagnin był jednym z trzech autorów, którzy jako pierwsi wspomnieli o nartach w polskiej literaturze. Historyk opisał w swoim dziele Sarmatiae Europeae descriptio (wyd. 1578 i 1611 r.) dziwny środek lokomocji, jaki zobaczył u mieszkańców Permu (historyczna kraina Rosji) i Laponii. Były to drewniane i podbite żelazem narty, które zapewniały użytkownikom szybkie przemieszczanie się po śniegu. W tym samym czasie o nartach napisał kronikarz Wacław Dyamentowski (Dyaryusz, 1606), a także hetman Jan Piotr Sapieha (Dziennik, 1609), który nazywał narty „łyżami”, a narciarzy „łyżnikami”. Kolejne wzmianki o nartach pojawiły się w pamiętnikach polskich podróżników oraz rodaków zesłanych na Syberię. Znanym Sybirakiem, który używał narty do przemieszczania się po Kamczatce, był polski oficer wojsk kościuszkowskich Józef Kopeć.
Narciarstwo w Polsce na przełomie XIX i XX wieku
Jednym z pionierów polskiego narciarstwa był Stanisław Barabasz, urodzony w Bochni student wiedeńskiej politechniki. Barabasz usłyszał o nartach od zesłańca na Syberię i szybko zainteresował się dziwnym sprzętem. Następnie razem z dworskim rzemieślnikiem zbudował swoje pierwsze narty, których użył podczas polowania w okolicach Jasła w 1888 roku. W 1894 roku Barabasz wspólnie z innym pionierem polskiego narciarstwa, Janem Fischerem, odbył swoją pierwszą wyprawę narciarską w Tatry, natomiast cztery lata później wziął udział w wojskowych zawodach narciarskich. Na początku XX wieku Barabasz został dyrektorem szkoły zawodowej w Zakopanem, gdzie zaczął promować narciarstwo wśród uczniów i nauczycieli. W 1907 roku objął również funkcję prezesa Zakopiańskiego Oddziału Łyżwistów.
Kolejnym pionierem polskiego narciarstwa był Józef Schnaider – leśnik i etnograf mieszkający we wschodnich Karpatach. Schnaider utworzył wraz z innymi pracownikami służby leśnej tzw. kolonię tatarowską. Grupa dowiedziała się o nartach od Norwegów, którzy pracowali przy budowie dróg karpackich prowadzących na Węgry. Leśnicy szybko stali się entuzjastami nowej aktywności fizycznej, co wkrótce zaowocowało wspólnymi wyprawami narciarskimi, w tym m.in. na szczyty Chomiak i Howerla w Beskidach Wschodnich. Schnaider został również autorem pierwszego polskiego podręcznika narciarstwa pt. Na nartach skandynawskich. Podręcznik dla zwolenników sportu narciarskiego.
Organizacje narciarskie w Polsce na początku XX wieku
Na początku XX wieku wzrosło zainteresowanie turystyką górską, co doprowadziło do powstania wielu szlaków turystycznych i wybudowania schronisk w górach. W tych okolicznościach rozwój narciarstwa był czymś naturalnym, ponieważ przypięte do butów deski znacznie ułatwiały przemieszczanie się po trudno dostępnych, zaśnieżonych terenach. Promowaniem turystyki górskiej zajmowało się powołane w 1874 roku Towarzystwo Tatrzańskie, którego członkowie z czasem zaczęli zakładać pierwsze organizacje narciarskie.
Organizacje, które spopularyzowały narciarstwo w Polsce:
- Karpackie Towarzystwo Narciarzy (zał. 1907 r.),
- Zakopiańskie Towarzystwo Łyżwistów (1907 r.),
- Sekcja Sportów Zimowych przy Akademickim Związku Sportowym (1909 r.)
- Towarzystwo Turystyczne „Beskid Śląski” (1909 r.),
- Tatrzańskie Towarzystwo Narciarzy (1910 r.),
- Sekcja Akademicka Lwowskiego Klubu Sportowego (1910 r.),
- Club Alpine Polonaise „CAP” (1912 r.),
- Sekcja Narciarska Oddziału Towarzystwa Tatrzańskiego „Gorce” (1913 r.),
- Polski Związek Narciarski (1919 r.).
Pierwsze szkolenia narciarskie
Pierwszy kurs narciarski w Polsce odbył się w ostatnich dniach stycznia 1906 roku. Organizatorem było Towarzystwo Zabaw Ruchowych, które w roli instruktora zatrudniło Czecha Mathiasa Zdarsky’ego – pioniera narciarstwa zjazdowego. Kolejny kurs zorganizowała Sekcja Narciarska Towarzystwa Tatrzańskiego (wcześniej Zakopiańskie Towarzystwo Łyżwistów). Szkolenie zostało ogłoszone w czasopismach wychodzących we wszystkich zaborach i miało wymiar ogólnopolski. Organizowaniem kursów narciarskich zajmowały się również inne organizacje, m.in. Karpackie Towarzystwo Narciarzy oraz Sekcja Narciarska AZS (wcześniej Sekcja Sportów Zimowych przy Akademickim Związku Sportowym). W 1908 roku wydano również dwa podręczniki narciarskie: Narty i ich użycie autorstwa Romana Kordysa oraz Podręcznik narciarstwa napisany przez Henryka Bobkowskiego i Mariusza Zaruskiego.
Pierwsze zawody narciarskie
Organizacje narciarskie na początku zajmowały się głównie działalnością turystyczną i szkoleniową. Sezon 1907/1908 był pierwszym, w którym zorganizowano pierwsze zawody narciarskie. Wydarzenie odbyło się w Sławsku z inicjatywy Lwowskiego Klubu Sportowego „Czarni”. Podczas zawodów organizowanych w latach 1907-1912 rozgrywano różnorodne konkurencje: biegi płaskie, terenowe biegi zjazdowe, sprinty, biegi krótkie na pół mili i jedną milę, zjazdy i slalomy. W 1910 roku odbył się I Międzynarodowy Dzień Narciarski w Zakopanem, w którym rozegrano konkurs podobny do współczesnego slalomu giganta oraz wyścig juniorów. Tego samego roku zorganizowano również pierwszy międzynarodowy konkurs skoków narciarskich, natomiast w 1911 roku odbyły się pierwsze zawody w biegach narciarskich kobiet.
Narciarstwo w Polsce w drugiej połowie XX wieku
Tuż po zakończeniu II wojny światowej w Krakowie odbyło się zebranie środowiska narciarskiego, które zaowocowało wznowieniem działalności Polskiego Związku Narciarskiego. Dążono do tego, aby podnieść poziom wyczynowego narciarstwa, a także spopularyzować narciarstwo w całym kraju. Organizowano cykliczne imprezy sportowe, powstawały nowe wyciągi narciarskie. Polscy sportowcy zaczęli odnosić coraz więcej sukcesów w międzynarodowych zawodach narciarskich.
Polscy narciarze, którzy zajmowali wysokie miejsca na arenie międzynarodowej
- Stanisław Marusarz (1913-1993) – skoczek narciarski, dwuboista i narciarz alpejski
- Franciszek Gąsienica Groń (1931-2014) – skoczek narciarski, kombinator norweski
- Antoni Łaciak (1939-1989) – skoczek narciarski
- Andrzej Bachleda Curuś (ur. 1947) – narciarz alpejski
- Stefan Hula (ur. 1947) – kombinator norweski
- Jan Staszel (ur. 1950) – biegacz narciarski
- Stanisław Gąsienica-Daniel (ur. 1951) – skoczek narciarski
- Wojciech Fortuna (ur. 1952) – skoczek narciarski
- Józef Łuszczek (ur. 1955) – biegacz narciarski
- Piotr Fijas (ur. 1958) – skoczek narciarski
- Dorota i Małgorzata Tlałka (ur. 1963) – narciarki alpejskie
Narciarstwo w Polsce w czasach współczesnych
Adam Małysz, Justyna Kowalczyk czy Kamil Stoch – znane nazwiska polskich narciarzy inspirują młodych ludzi, którzy po raz pierwszy zakładają narty i próbują swoich sił w białym sporcie. A trzeba przyznać, że warunki do nauki mamy bardzo dobre. Gór jest u nas pod dostatkiem, a ośrodki narciarskie inwestują w nowe wyciągi i kolejki linowe, oświetlenie tras czy nowoczesne systemy naśnieżania. W wielu ośrodkach można skorzystać z tras o zróżnicowanych stopniu trudności, a także tras z homologacją FIS (trasy, na których można rozgrywać zawody). Ośrodki organizują również szkolenia dla dzieci w różnych przedziałach wiekowych, dzięki czemu początkujący mogą uczyć się pod okiem profesjonalnych trenerów. Największe ośrodki narciarskie działają m.in. w Szczyrku, Zieleńcu, Białce Tatrzańskiej, Szklarskiej Porębie i Zakopanem.